انواع واکسن کرونا در ایران و زمان بندی واکسیناسیون سراسری

با آمدن ویروس کرونا و همه گیری همه مردم دنیا منتظر آمدن واکسنی برای کنترل و ریشه کنی این ویروس بودند، پس از مدتی چند کشور شروع به آزمایش های بالینی واکسن های خود کردند و در چند فاز این آزمایشات را انجام دادند و در حال حاضر تعدادی از کشور ها با تولید انبوه شروع به واکسیناسیون سراسری کرده اند. اما این نگرانی برای همه وجود داشته که کدام واکسن کارایی بیشتری خواهد داشت . این نکته را مدنظر داشته باشد که ما در مطلب حاضر، صرفا نتیجه تازه‌ترین تحقیقات و پژوهش‌ها را خدمت‌تان ارائه می‌کنیم.

ما در این مطلب قصد داریم ابتدا راجع‌به واکسن‌های تولیدشده و استفاده‌شده در ایران صحبت می‌کنیم. نام این واکسن ها چیست و از کدام کشور آمده اند، کارایی‌شان چطور است، و سؤالات دیگری نظیر اینها را پاسخ خواهیم داد. سپس شرحی خواهیم داشت از واکسن‌های تأییدشده سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در جهان. مورد دیگری که در مطلب به آن می‌رسیم آن است که مردم کشورمان برای ازسرگیری واکسیناسیون و کارهای دیگر چه رویه‌ای باید پیش گیرند و چه ملاحظاتی مدنظر داشته باشند. همراه ما بمانید.

انواع واکسن کرونا در ایران و جهان

الف. واکسن‌های کرونای تولیدشده یا موردمصرف در ایران

۱. واکسن کرونای کنژوگه

اگر نامش را نشنیده اید باید بگوییم که کنژوگه نتیجه همکاری مشترک ایران و کوباست که خیلی از افراد امید زیادی به این واکسن دارند. دو فاز ابتدایی آزمایش بالینی با این واکسن به اتمام رسیده و نتایج حاکی از آزمایش‌ها قابل‌قبول بوده است. به نقل از خبرگزاری ایرنا، قرار است در روز سه‌شنبه، ۲۱ اردیبهشت‌ سال 1400 ، فاز سوم آزمایش بالینی با این واکسن روی ۲۴ هزار نفر از شهروندان اصفهانی که داوطلب شده‌اند انجام گیرد. در کوبا هم تعداد داوطلبان برای شرکت در فاز سوم آزمایش با واکسن کنژوگه به چیزی حدود ۴۴هزار نفر می‌رسد.

اگر نتایج حاصل از این آزمایش مثبت باشد، تولید واکسن در انستیتو پاستور ایران آغاز خواهد شد.( به امید موفقیت این واکسن )

۲. کُووایران برکت

کُووایران برکت نام یکی دیگر از واکسن‌های تولیدشده در ایران است. شرکت داروسازی شفا تنها شرکتی بوده است که توانسته محصول خود را به استانداردهای جهانی نزدیک کند و از مراکز معتبر جهانی تأییدیه بگیرد ( البته تا این لحظه از انتشار این مطلب هنوز تاییده بهداشت جهانی گرفته نشده ). فاز سوم آزمایش روی این واکسن قرار است با شرکت ۵۰هزار نفر داوطلب از ایران و کوبا آغاز شود. پس از آن، می‌توانیم شاهد نتایج نهایی کارایی واکسن باشیم.

۳. سینوفارم/ بجینگ (Sinopharm/ Beijing)

برای تهیه این واکسن نیز مانند کوو ایران برکت از ویروس غیرفعال‌شده استفاده می‌شود که روشی است قدیمی در علم طب و پزشکی و حسابش را پس داده است. نظرات راجع‌ به کارایی این واکسن، که هم‌اکنون در ایران هم آزمایش و بررسی می‌شود و مورداستفاده دارد، کمی ضدونقیض است.

برای مثال، خود شرکت سازنده دارو (سینوفارم) در تاریخ ۳۰ دسامبر اعلام کرد که کارایی این واکسن کرونا حدود ۷۹ درصد است و در برابر رقیبانی چون فایزر و مدرنا از این حیث کم می‌آورد. حال آنکه مقامات امارات متحده عربی کارایی واکسن سینوفارم را تا ۸۶ درصد تخمین زده‌اند و از نتایج آن کاملا راضی بوده‌اند.

در خود چین هم تاکنون نزدیک به ۱۰۰۰ نفر این واکسن را تزریق کرده‌اند. در ضمن این واکسن به تازگی توانسته تاییده بهداشت جهانی را نیز دریافت کند.

۴. اسپوتنیک وی، واکسن کرونای روسیه (Sputnik V)

اسپوتنیک وی واکسنی است روسی و از اولین واکسن‌هایی بود که وارد ایران و تزریق آن آغاز شد. نکته جالبی که این واکسن را از سایر مواردی که خدمت‌تان معرفی کردیم متمایز می‌کند، مواد و متریال مورداستفاده در دوزهای واکسن اسپوتنیک وی است. در تمامی واکسن‌هایی که دو دوز دارند و در ادامه معرفی‌شان می‌کنیم، برای هر دو دوز از ترکیبات و متریال مشابه استفاده می‌شود؛ اما این شرکت روسی برای قوی‌ترکردن واکسن خود از دو ویروس با نام‌های «آدِنوویروس ۲۶ (adenovirus 26)» و «آدِنوویروس ۵ (adenovirus 5)» استفاده کرده است. دوز اول از ویروسِ ابتدایی است و دوز دوم واکسن با آدنوویروس ۵ درست می‌شود. هدف این بوده است که کارایی واکسن به حداکثر برسد.

خیلی‌ها به واکسن اسپوتنیک روسی ایراد می‌گرفته‌اند؛ مثلا اینکه محققان روس کارها را سرسری پیش برده و عجله کرده‌اند، با شفافیت راجع‌ به روند کارشان توضیح نداده‌اند، و مسائل دیگری ازاین‌دست. منتها تحقیقات بی‌طرفانه علمی حکایت از آن دارد که این واکسن نیز می‌تواند هم‌پای سایر واکسن‌های کشورهای توسعه‌یافته و پیشرفته در مقابله با کرونا مؤثر باشد.

محققان روسی باور دارند حداکثر تا ۱۸ روز پس از تزریق دوز اولیه، باید دوز دوم تزریق شود تا کارایی لازم حاصل شود. قرار است کارخانه تولید این واکسن نیز در ایران راه اندازی شود.

وضعیت سایر واکسن‌های تولیدی در ایران

به نقل از خبرگزاری ایرنا، تاکنون حداقل ۴ واکسن ایرانی وارد مرحله بررسی و آزمایش‌های بالینی شده‌اند. دو واکسنی که در ابتدای مطلب معرفی کردیم، کنژوگه و کُووایران برکت، وارد فاز سوم آزمایش شده‌اند و کووایران توزیعش شروع شده است. دو واکسن دیگری که امید است تا تابستان سال جاری تولید و توزیع شوند، رازی و فخرا نام دارند. اینها هنوز فازهای ابتدایی آزمایش‌های بالینی را طی می‌کنند.

واکسن‌های دیگری هم هستند که در ایران رویشان کار می‌شود و ممکن است در آینده بیشتر راجع‌ آنها بشنویم؛ اما در حال حاضر و شرایط فعلی، تمرکز دولت‌مردان بر ۴ واکسنی است که خدمت‌تان معرفی کردیم.

ب. انواع واکسن کرونای مورد استفاده در جهان

در واکسن های مورد استفاده در کشور های محتلف نام‌های مختلفی به گوش می‌خورد: از واکسن کرونا فایزر گرفته تا آسترازنکا، مدرنا و موارد دیگر. اینها هرکدام چه ویژگی‌هایی دارند و چقدر می‌شود رویشان حساب کرد؟

در حال حاضر، ۳ واکسن کرونا با عناوین فایزر (Pfizer-BioNTech)، مدرنا (Moderna)، و جانسون اَند جانسون (Johnson & Johnson) به عرضه و تولید عمده رسیده‌اند و به‌نوعی امتحانشان را پس داده‌اند. ببینیم این سه واکسن کرونا که تأییدیه سازمان غذا و دارو را گرفته‌اند چه ویژگی‌هایی دارند و چه تفاوت‌هایی با یکدیگر‌ (واکسن کرونای آسترازنکا آکسفورد را نیز معرفی می‌کنیم):

۱. واکسن کرونای فایزر (Pfizer-BioNTech)

در تاریخ ۱۱ دسامبر ۲۰۲۰، واکسن کرونا فایزر به اولین واکسنی تبدیل شد که از سازمان غذا و داروی آمریکا تأییدیه رسمی گرفت. نتایج تحقیقات حاکی از آن بود که تزریق دوز مناسب از این واکسن کرونا تا ۹۵ درصد به پیشگیری از کرونای علائم‌دار کمک می‌کند، که در نوع خود آمار فوق‌العاده‌ای است.

تنها مشکلی که واکسن کرونا فایزر دارد شرایط نگهداری بسیار خاص آن است. اگر در درجه‌حرارتی گرم‌تر از منفی هفتاد درجه سلسیوس نگهداری شود از بین می‌رود. این مسئله انتقال واکسن به کشورهای دیگر و به‌طور کلی نگهداری از آن را بسیار دشوار می‌کند. در کل می‌توان گفت یکی از بهترین واکسن‌های موجود است و کارایی آن کاملا تثبیت‌شده است.

۲. واکسن کرونای مدرنا (Moderna)

این واکسن کرونا از نظر کارایی و تکنیک به‌کارگرفته‌شده برای تولید واکسن، تا حدود بسیار زیادی شبیه به مورد قبل است، یعنی واکسن فایزر. واکسن کرونا مدرنا در تاریخ ۱۸ دسامبر ۲۰۲۰ تأییدیه رسمی‌اش را از سازمان غذا و داروی آمریکا دریافت کرد.

این واکسن یک تفاوت عمده با مورد قبلی دارد و آن هم مربوط به شرایط نگهداری است. شرایط نگهداری برای واکسن کرونا مدرنا بسیار بهتر از شرایط نگهداری واکسن پیشین است. در همان دمای فریزر معمولی می‌توان تا ۳۰ روز یا حتی بیشتر از واکسن نگهداری کرد و آن را از هر آسیب و گزند مصون نگه داشت. این مسئله باعث می‌شود پخش واکسن در جهان ساده‌تر صورت گیرد و راحت‌تر به کمک نیازمندان برسد.

درمورد کارایی آن هم باید عنوان کرد که واکسن مدرنا تا ۹۴٫۱ درصد در پیشگیری از بروز کرونای علائم‌دار مؤثر بوده است. فقط برای افراد ۶۵‌سال به بالاست که این رقم کمی افت می‌کند (تا ۸۶ درصد).

۳. واکسن کرونای جانسو‌ن اَند جانسون (Johnson & Johnson)

واکسن کرونای جانسون اَند جانسون زمانی که تازه از سازمان غذا و دارو و نیز سازمان پیشگیری و نظارت بر بیماری‌ها در آمریکا (CDC) تأییدیه گرفته بود، پس از مدت کوتاهی، عرضه و مصرفش متوقف شد. علت چه بود؟ لخته‌شدن خون تعدادی زن ۱۸ تا ۴۸ ساله، ۱۳ روز پس از تزریق واکسن.

منتها تحقیقات از سر گرفته شد و، با ذکر این هشدار که یکی از عوارض تقریبا نادر و احتمالی تزریق این واکسن لخته‌شدن خون است، توقف آن برداشته شد و در حال حاضر مصرفش ایرادی ندارد. تاریخ دقیق رفع ممنوعیت مصرف و تزریق واکسن ۲۳ آوریل ۲۰۲۱ بوده است.

در مقایسه با دو واکسن کرونا که معرفی کردیم این یکی هم کاملا ایمن است و کارایی خوبی دارد. برای نگهداری به شرایط خاصی نیاز ندارد. مزیت دیگری که بر دو واکسن دیگر دارد این است که با استفاده از آن فقط به ۱ دوز تزریق واکسن نیاز است، حال آنکه برای مدرنا و فایزر این‌گونه نبود و باید دو دوز واکسن تزریق شود.

– وضعیت استفاده از واکسن: در حال استفاده در شرایط اضطراری در آمریکا؛ تأییدشده برای مصرف کشورهای اتحادیه اروپا (با نام تجاری جانسن/ Janssen).
– موارد مصرف: برای افراد ۱۸ سال به بالاست. تحقیقات روی سنین پایین‌تر نیز در دست انجام است.
– دوز مصرفی واکسن: ۱ بار. البته تیم تحقیقاتی قول آن را داده‌اند که در فاز سوم کارشان، تزریق دارو را بدل به ۲ دوز مصرفی با وقفه ۲ماهه کنند، به‌امید آنکه نتایج بهتری حاصل شود.
– عوارض: عوارض این واکسن کرونا در مقایسه با دو مورد دیگر سبک‌تر و خفیف‌تر است. نهایتا ۱ یا ۲ روز کمی احساس خستگی یا سردرد و درد عضلانی خواهید داشت که پس از این بازه زمانی برطرف خواهد شد. کمتر کسی در آزمایش‌های بالینی صورت‌گرفته، به تزریق دارو، واکنش حساسیت‌زا نشان داد. به‌طور کلی، جای نگرانی چندانی از بابت عوارض واکسن جانسون اَند جانسون نیست.

واکسن کرونای آسترازنکا آکسفورد (Oxford-AstraZeneca)

واکسن کرونا آسترازنکا آخرین واکسن جهانی‌ای است که معرفی می‌کنیم. هنوز در آمریکا تأییدیه رسمی برای مصرف و تزریق آن صادر نشده است؛ اما در کشورهای اروپایی، به‌ویژه انگلیس، کاربرد دارد. ارزان‌قیمت است و کارایی فوق‌العاده خوبی دارد. از نظر شرایط نگهداری هم پیچیدگی خاصی ندارد و می‌توان تا ۶ ماه یا بیشتر بدون مشکل آن را به دور از فساد نگه داشت.

مثل واکسن قبلی، مواردی مشاهده شدند که در پی تزریق واکسن، خون‌لختگی پیدا کردند (موارد نادر). همین مسئله مقامات آمریکایی را مردد کرد و فعلا مصرف واکسن کرونا آسترازنکا آکسفورد محدود به انگلستان و کشورهای اروپایی می‌شود (و البته برخی کشورهای دیگر مثل کانادا). برای تهیه این واکسن کرونا از همان ویروسی استفاده می‌شود که سبب ایجاد سرماخوردگی معمولی در شامپانزه‌ها می‌شود.

وضعیت واکسیناسیون کرونا در ایران

طبق اخبار منتشرشده در دنیای اقتصاد، انجام واکسیناسیون در ایران در ۴ فاز و طبق زمان‌بندی مشخصی در حال انجام است.

زمان‌بندی واکسیناسیون کرونا در ایران

در فاز اول حدود ۱٫۵میلیون نفر واکسینه شدند (در اسفند ۹۹). این تعداد شامل کسانی بود که در خط مقدم مقابله با کرونا بوده‌اند:

• کارکنان آزمایشگاه‌های کووید ۱۹؛
• کارکنان تغسیل متوفیان کووید ۱۹؛
• کادر درمانی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی.

طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در فاز دوم قرار است:

• تا پایان خرداد سال جاری، واکسیناسیون گروه سنی بالای ۸۰ سال انجام شود؛
• تا پایان تیر نیز واکسیناسیون افراد ۶۵ تا ۷۹ سال انجام خواهد شد؛
• همچنین، تا پایان تیر، افراد ۱۶ تا ۶۴ سال که دارای بیماری‌های زمینه‌ای‌اند واکسیناسیون خواهند شد.

طبق برآوردها در این فاز، واکسن کرونا به حدود ۱۲میلیون نفر تزریق خواهد شد.

مرداد و شهریور سال جاری بازه زمانی انتخابی برای عملی‌کردن فاز سوم واکسیناسیون کروناست. فاز سوم تزریق واکسن کرونا به افراد و گروه‌های شغلی زیر تعلق خواهد گرفت:

• کارکنان پلیس؛
• کارکنان بانک‌ها؛
• نظامیان و سربازان پادگان‌ها؛
• زندانیان و ساکنان مراکز تأدیب؛
• کارکنان حمل‌ونقل عمومی و آموزش؛
• ساکنان گرمخانه‌ها و کمپ‌های معتادین و مهاجرین.

در این فاز چیزی حدود ۴میلیون نفر واکسینه خواهند شد.

در فاز پایانی واکسیناسیون کرونا در ایران، که از شهریور سال جاری آغاز می‌شود، سایر گروه‌های سنی با این ترتیب واکسینه می‌شوند:

• در شهریور، گروه سنی ۵۵ تا ۵۹ سال؛
• در مهر، گروه سنی ۵۰ تا ۵۴ سال و ۴۵ تا ۴۹ سال؛
• در آبان‌، گروه سنی ۳۵ تا ۴۴ سال؛
• در آذر، گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال؛
• در دی، گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال.

مجموع کسانی که در این فاز واکسینه می‌شوند، با کسر جمعیت فاز دوم، حدود ۴۰میلیون نفر خواهد بود.

راه‌اندازی سامانه ثبت‌نام برای واکسیناسیون کرونا در ایران

طبق اخبار منتشرشده در وب‌سایت خبرگزاری ایرنا، وزارت بهداشت ایران، وب‌سایت salamat.gov.ir را برای ثبت‌نام واکسیناسیون در ایران معرفی کرده است. البته فعلا فقط متولدان سال ۱۳۲۰ به قبل می‌توانند در آن ثبت‌نام کنند. سایر افراد، پس از اعلام وزارت بهداشت، برای واکسینه‌شدن باید به همین وب‌سایت مراجعه و در آن ثبت‌نام کنند. پس از نهایی‌شدن فرایند ثبت‌نام، اطلاعات راجع‌به زمان و مکان تزریق واکسن، از طریق ارگان مربوطه اعلام خواهد شد.

پاسخ به چند سؤال رایج درباره واکسن کرونا

در پایان، به چند سؤال رایج کاربران جهان راجع‌به ویروس کرونا و شرایط واکسیناسیون و جزئیات مرتبط پاسخ خواهیم داد.

نگاهی به آمار تولید و آماده‌سازی واکسن کرونا در جهان

طبق اطلاعات منتشرشده در وب‌سایت سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در حال حاضر، ۹۷ واکسن در مرحله آزمایش‌اند که هنوز به مراحل آزمایش‌های بالینی نرسیده‌اند، و ۱۸۳ واکسن دیگر آزمایش‌های مراحل بالینی را طی می‌کنند.

چرا این‌همه واکسن برای مقابله با کرونا تولید می‌شوند؟ چون آماده‌سازی واکسن مناسب برای مقابله با بیماری کاری است فوق‌العاده ظریف و حساس. از هر ۱۰۰ نمونه‌ داروی واکسنی که در آزمایشگاه درست می‌شود، فقط ۷ عدد به فاز بعدی آزمایش می‌رسند و قابلیت استفاده در آزمایش‌های بالینی را دارند. و از بین هر ۵ واکسنی که به این مرحله می‌رسند، فقط ۱ عدد ممکن است کارایی کافی و مدنظر را داشته باشد.

منتها نباید راجع‌به این مسئله بدبین بود. تنوع ایده‌هایی که این‌همه نیروی متخصص انسانی ارائه می‌کند، در سرانجام کار، به نتایج خوبی خواهد انجامید و احتمال آنکه واکسن مناسب برای اکثریت مردم جامعه (با هر نوع اوضاع سلامتی) پیدا شود بیشتر خواهد بود. باید منتظر بود و امیدوار به آینده.

آمار و ارقام

برمی‌گردیم به بحث آمار و ارقام. اطلاعاتی در ادامه به‌طور مختصر راجع‌به واکسیناسیون کرونا در اختیارتان خواهیم گذاشت تا درک بهتری از موضوع پیدا کنید.

آمار و ارقامی که خدمت‌تان ارائه می‌کنیم مربوط به بازه زمانی دسامبر ۲۰۲۰ (آذر ۹۹) تا می ۲۰۲۱ (اردیبهشت ۱۴۰۰) است؛ یعنی در این بازه زمانی سنجش صورت گرفته است.

• تعداد کسانی که حداقل یک دوز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند:
  اولین واکسن‌ها مربوط می‌شود به تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۲۰ (۲۴ آذر ۹۹). در ادامه، شاهد روند صعودی در نمودار هستیم؛ در تاریخ ۷ می ۲۰۲۱ (اردیبهشت ۱۴۰۰) بیش از ۸ درصد مردم جهان حداقل یک دوز از واکسن کرونا دریافت کردند.

• درصد مردمی از جهان که کاملا در برابر ویروس کرونا واکسینه شده‌اند، در مقایسه با درصد مردمی از جهان که داروهای خفیف‌تر شبیه به واکسن تزریق کرده‌اند:
  گروه اول چیزی حدود ۴ درصد از مردم جهان است (کمی بیشتر از ۳۰۰میلیون نفر) و گروه دوم بیشتر از ۸ درصد از مردم جهان (حدود ۶۵۰میلیون نفر).

• دوز واکسن مصرفی که در اختیار نیازمندان قرار می‌گیرد:
  در دسامبر ۲۰۲۰، میزان دوز واکسن کرونا که در اختیار نیازمندان قرار می‌گرفت به‌زحمت از مرز ۰٫۰۳ به‌ازای هر ۱۰۰ نفر عبور می‌کرد. روند نمودار این آمار هم سیری صعودی داشته است. دوز مصرفی در مِی ۲۰۲۱ به چیزی حدود ۲٫۵ واحد به‌ازای هر ۱۰۰ نفر می‌رسد.

میانگین دوز مصرفی واکسن کرونا در جهان در حال حاضر میانگین ۰٫۲ به‌ازای هر ۱۰۰ نفر است.

جدول واکسن کرونای مورداستفاده در برخی کشورهای جهان

شما بگویید

تجربه‌ای درباره زدن واکسن کرونا داشته‌اید یا تازگی از دوستان و آشنایان چیزی راجع‌ به این مسائل شنیده‌اید؟ چقدر به دیگران اطمینان دارید و آیا حاضرید واکسنی را بزنید که هنوز در مرحله آزمون است؟ راجع‌به آینده چه فکر می‌کنید؟ با چه راهکارهایی می‌توانیم بهتر و مؤثرتر با این ویروس مقابله کنیم؟

نظرات و تجربه‌های شما برای ما و مخاطبان «چطور» فوق‌العاده ارزشمند خواهد بود. آنها را ازمان دریغ نکنید. همچنین، اگر پیشنهاد، انتقاد، یا سؤالی دارید، می‌توانید در قسمت «ارسال دیدگاه» مطرح کنید.