احساس شرم چیست؟ نشانه ها و نحوه کنار آمدن
ممکن است در بسیاری از موقعیت‌های زندگی احساس شرم کنیم. افرادی که شرم زده می‌شوند معمولا سعی می‌کنند که بفهمند بابت چه چیزی شرمنده شده‌اند. البته ناگفته نماند که تشخیص دلیل شرم کمی دشوار است. در این مقاله درباره انواع، نشانه‌ها و علل احساس شرم و نحوه کنارآمدن با آن صحبت می‌کنیم. لطفا با ما همراه باشید.
شرم چیست؟
شرم را می‌توان احساس خجالت یا تحقیری تعریف کرد که به‌خاطر انجام کاری ناشایست، غیراخلاقی یا نادرست ایجاد می‌شود. هرچند شرم احساس منفی است، برای ما بسیار اهمیت دارد. بدون شرم ممکن است نیازی به پایبندی به هنجارها یا پیروی از قوانین احساس نکنیم. ما انسان‌ها دوست داریم دیگران ما را بپذیرند، پس شرم ابزاری تکاملی است که رفتارمان را کنترل می‌کند.
چه زمانی شرم مضر است؟
شرم زمانی مشکل‌ساز می‌شود که درونی و منجر به خودارزیابی سختگیرانه شود. این منتقد درونی ممکن است به شما این احساس را بدهد که آدم بد یا بی‌ارزشی هستید. برخی از مفاهیم رایجی که با شرم همپوشانی دارند عبارت‌اند از:
- احساس خجالت؛
- تحقیر؛
- گناه.
البته این اصطلاحات تفاوت‌های معنایی ظریفی دارند که دانستنشان برای درک بهتر شرم مهم است.
نشانه‌های احساس شرم
- حساس‌شدن؛
- سرخ‌شدن؛
- احساس طردشدگی؛
- احساس بی‌ارزش‌بودن؛
- ترس از قضاوت دیگران؛
- خجالت و ترس از بیان نظر یا احساسات؛
- ترس از بد یا نامناسب به‌نظررسیدن؛
- مدام نگران شکست بودن؛
- کمالگرایی؛
- بی‌اعتمادی به دیگران؛
- تلاش برای پنهانکردن خود؛
- ازدست‌دادن هویت؛
- احساس ناکافی‌بودن؛
- احساس پشیمانی.
چند نمونه از رفتارهای افراد هنگام احساس شرم:
- پایین‌نگه‌داشتن سر؛
- افتادن شانه‌ها به‌جای صاف‌ایستادن؛
- احساس ناتوانی در حرکت‌‌کردن؛
- لکنت زبان؛
- پنهانکردن خود از دیگران؛
- بی‌اختیاری احساسی و جاری‌شدن اشک‌ها.
واکنش‌های افراد به شرم
۱. واکنش تند
عصبانیت شدید یا حمله به طرف مقابل برای منحرف‌کردن توجه از خود کارهایی هستند که وقتی فرد احساس شرمندگی می‌کند، انجام می‌دهد. واکنش تند و خشن معمولا واکنش تکانشی است.
۲. پنهانکردن شرم
گاهی در مواجهه با شرم رفتارهایی را در پیش می‌گیریم تا به‌وسیله آنها شرم‌مان را پنهان یا با آن مقابله کنیم. تلاش برای جلوگیری از قرارگرفتن در مرکز توجه یا جلوگیری از صحبت‌کردن درباره افکار یا احساسات نوعی از این رفتارها هستند.
۳. جلوگیری از بروز شرم
عذرخواهی، گریه‌کردن و اجتناب از درگیری رفتارهای بازدارنده محسوب می‌شوند. افرادی که احساساتی هستند یا می‌خواهند هرطور شده از از تعارض و درگیری دوری کنند، ممکن است بیشتر این رفتارها را بکنند.
۴. تسکین شرم
تسکین‌دادن خود یا عذرخواهی از دیگران می‌توانند از شدت احساس شرم بکاهند. مثلا اگر مناسبت مهمی را فراموش کرده‌اید، شاید برای تسکین شرم ناشی از آن از طرف مقابل عذرخواهی کنید.
انواع احساس شرم
۱. شرم گذرا
این نوع شرم احساس زودگذری است که هنگام ارتکاب اشتباه داریم. شرم گذرا معمولا سریع می‌گذرد و مشکلی در زندگی ایجاد نمی‌کند.
۲. شرم مزمن
شرم مزمن همیشه همراه ماست و باعث می‌شود احساس کنیم به‌اندازه کافی خوب نیستیم. این نوع شرم می‌تواند سلامت روان را مختل کند.
۳. شرم در قالب تحقیر
تحقیر شدیدترین شکل شرمندگی است. معمولا این نوع شرم زمانی احساس می‌شود که اتفاقی در حضور دیگران رخ می‌دهد و خجالت‌زده می‌شویم.
۴. شرم از شکست
این نوع شرم معمولا هنگام تجربه شکست در زندگی یا نوعی سرخوردگی به سراغمان می‌آید. مثلا وقتی انتظار دارید در مسابقه ورزشی برنده شوید اما شکست می‌خورید، شرم شما در آن لحظه شرم از شکست خواهد بود.
۵. شرم در برخورد با غریبه‌ها
شرم در برخورد با غریبه‌ها به این خاطر است که مدام نگرانید آنها متوجه نقصی در شما شوند. این نوع شرم با اضطراب اجتماعی مشترک است.
۶. شرم در حضور دیگران
وقتی فرد در حضور دیگران احساس خجالت یا تحقیر می‌کند، دچار این نوع شرم است.
۷. شرم بابت عملکرد
این نوع شرم از آگاهی شما به عملکردتان ناشی می‌شود و معمولا در موقعیت‌هایی مانند سخنرانی عمومی و اجرای موسیقی ظاهر می‌شود.
۸. شرم از خود
احساس حقیربودن می‌تواند منجر به شرمندگی از خود شود که نوعی شرم مزمن با اثرات طولانی‌مدت است.
۹. شرم ناشی از عشق یک‌طرفه
شرمندگی ناشی از عشق یک‌طرفه نوع دیگری از شرم است که باعث می‌شود مدام احساس کنید برای طرف مقابل کافی یا مناسب نیستید.
۱۰. شرم ناشی از ناامیدی
اگر انتظارات فرد برآورده نشوند یا در کاری شکست بخورد، ممکن است دچار شرم ناشی از ناکامی یا ناامیدی شود. این شرم خیلی شبیه شرمساری از شکست است.
۱۱. شرم ناشی از طردشدگی
اگر احساس کنید از گروهی طرد شده‌اید، مقبول آن گروه نیستید یا به آن تعلق ندارید، ممکن است احساس طردشدگی و شرمساری کنید. این نوع شرم در اضطراب اجتماعی هم رایج است.
۱۲. شرم درونی‌شده
شرم درونی‌شده نوعی احساس ناخوشایند درونی است. مثلا کسانی که در کودکی آزار و اذیت شده‌اند ممکن است مدام دچار احساس بی‌لیاقتی یا شرم ناشی از این آزار شوند.
۱۳. شرم مضر
این احساس شرم شبیه شرم درونی‌شده است، زیرا فرد مدام تصور می‌کند مشکلی درونی دارد. شرم مضر بخشی از هویت اصلی فرد است. افرادی که دچار این شرم می‌شوند، ممکن است مدام دنبال کامل نشان‌دادن خودشان به دیگرام باشند تا این احساس ناخوشایند درونی را پنهان و پنهان‌تر کنند.
۱۴. شرم مفید
همه انواع شرم بد نیستند. شرم مفید هم یکی از انواع شرم است. شرم زمانی مفید خواهد بود که باعث فروتنی شود، شما را متواضع کند یا به شما یاد بدهد حدومرزها را رعایت کنید. افراد بدون داشتن شرم مفید، هیچ راهی برای مهار رفتارشان و تأثیرش بر دیگران نخواهند داشت.
علل احساس شرم
تا به حال درباره علل شرم فکر کرده‌اید؟ دلایل مختلفی برای انواع شرم وجود دارد که ممکن است برخی از آنها گذرا و برخی دیگر نشئت‌گرفته از دوران کودکی فرد باشند. علاوه بر این، گاهی اوقات نگرانی‌های مربوط به سلامت روان نیز می‌تواند به خودی خود باعث شرمندگی شود.
برخی از دلایل بالقوه شرم عبارت‌اند از:
- آسیب در دوران کودکی؛
- هرگونه اختلال سلامت روان که مستلزم انتقاد از خود باشد (مانند اختلال اضطراب اجتماعی)؛
- داشتن انتظارات بیش از حد از خود؛
- ترس از آشکارشدن نوعی نقص یا مشکل؛
- برآورده‌نشدن انتظارات یا تجربه شکست؛
- طردشدن از سوی دیگران.
توجه داشته باشید که کودکان به‌طور طبیعی دچار شرم می‌شوند، حتی بدون اینکه بدانند این احساس چیست. بنابراین می‌توانیم بگوییم شرم واکنشی طبیعی است. با این حال وقتی افراطی شود، ممکن است مشکل‌ساز شود.
تأثیر احساس شرم
اگر تا به حال دچار شرم شده باشید، احتمالا می‌دانید که می‌تواند تأثیر منفی بر زندگی بگذارد. در ادامه، برخی از تأثیرات منفی شرم را فهرست کرده‌ایم:
- کناره‌گیری اجتماعی؛
- روی‌آوردن به اعتیاد (مثل اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا رابطه جنسی)؛
- مدام قرارگرفتن در حالت تدافعی؛
- مشکلات جسمی؛
- افسردگی و غم و اندوه؛
- احساس پوچی، تنهایی یا فرسودگی؛
- کاهش عزت نفس؛
- دشوارترشدن اعتماد به دیگران؛
- کمالگرایی؛
- ترس از صحبت‌کردن و بیان نظرات؛
- بروز رفتارهای اجباری یا افراطی مانند رژیم غذایی سخت، کار بیش از حد، تمیزکردن بیش از حد یا به‌طور کلی داشتن استانداردهای بسیار بالا.
همان‌طور که می‌بینید، بیشتر تأثیرات شرم منجر به رفتارهایی می‌شوند که دور باطل ایجاد می‌کنند. یعنی احساس شرم باعث می‌شود رفتارهایی از فرد سر بزند که خودشان منجر به احساس شرم بیشتر می‌شوند. حتی ممکن است این رفتارها به‌خودی‌خود مضر باشند و مشکلاتی برای سلامت جسمی یا روانی ایجاد کنند.
فرق شرم و گناه
شرم اغلب با احساس گناه اشتباه گرفته می‌شود، اما در واقع ۲ چیز متفاوت هستند. احساس گناه معمولا مربوط به کاری است که آن را اشتباه انجام داده‌اید یا رفتاری که بابتش احساس بدی دارید.
شرم به‌معنی انجام کار اشتباه نیست، بلکه احساسی است که وقتی فکر می‌کنید به‌اندازه کافی خوب نیستید به سراغتان می‌آید. اگر بتوانید احساس گناه را از شرم تشخیص بدهید، اولین قدم را برای کاهش احساس شرم برداشته‌اید.
کنارآمدن با احساس شرم
بلدید چگونه کمتر احساس شرم کنید؟ ۲ مرحله اصلی برای رفع شرم وجود دارد. مرحله اول این است که به‌جای اجتناب از شرمتان، منبعش را شناسایی کنید و مرحله دوم شروع درمان است. در ادامه، هر یک از این مراحل را بررسی می‌کنیم.
۱. شرمتان را شناسایی کنید
اولین قدم برای کنارآمدن با شرم این است که بفهمید موضوع چیست. اگر ندانید منبع شرم چیست، چگونه می‌خواهید آن را برطرف کنید؟
یکی از راه‌های تشخیص شرم این است که در موقعیت‌های مختلف به احساسات‌تان توجه کنید. چه زمانی احساس می‌کنید شرم در وجودتان تحریک می‌شود؟ وقتی احساس شرم می‌کنید، چه واکنشی نشان می‌دهید؟
اگر مطمئن نیستید، می‌توانید وقایعی را یادداشت کنید که موجب احساس شرم شما شده‌اند یا روی آن تأثیر گذاشته‌اند. هر احساس یا فکری که دارید و نحوه واکنشتان را یادداشت کنید. مدتی را صرف بررسی این مسئله کنید که چگونه شرم گذشته هنوز هم می‌تواند شما را تحت‌تأثیر قرار بدهد. با این ترفندها می‌توانید تا حد زیادی منابع شرم را شناسایی کنید.
۲. شرمتان را بپذیرید
حالا که شرمتان را شناسایی کرده‌اید، باید روند رهایی از آن را شروع کنید. شاید غیرممکن به نظر برسد، اما برای رهایی از شرم لازم است که احساسات را از درونتان بیرون بکشید.
طبیعی است که هنگام انجام این کار با موانعی برخورد کنید، اما همین که کار را آغاز کرده‌اید مهم است. به خودتان اهمیت بدهید و اطرافتان را با آدم‌های دوست‌داشتنی پر کنید.
به یاد داشته باشید که وقتی احساس شرم می‌کنید، عشق شما به خودتان باید بدون هیچ قید و شرطی باشد. با خودتان و با دیگران صادق باشید و از شرمی که احساس می‌کنید اجتناب نکنید. درباره احساسات‌تان صحبت کنید و آنها را در فضای امنی که ایجاد کرده‌اید به اشتراک بگذارید.
صحبت با روان‌درمانگر هم یکی از راهکارهای مفید برای رهایی از شرم است.
همان‌طور که این فرایند را طی می‌کنید، باورها و نگرش‌های خود را درباره خودتان دوباره بررسی کنید. اکنون زمان آن است که اعتقاد به مشکل‌داربودن خودتان را کنار بگذارید و بپذیرید همان‌طور که هستید مقبول و دوست‌داشتنی هستید.
اگر باعث شرمندگی کسی شدیم، چه کنیم؟
اگر باعث شرمندگی فرد دیگری شده‌اید و اکنون احساس بدی دارید، می‌توانید این کارها را بکنید:
- به‌خاطر رفتارتان صمیمانه عذرخواهی کنید؛
- اگر برای رفتارتان دلیلی دارید آن را توضیح بدهید؛
- کاری را بکنید که می‌دانید فرد را خوشحال می‌کند.
غلبه بر شرم در درازمدت
شرم یکی از احساسات پیچیده انسانی است که می‌تواند علل یا محرک‌های مختلفی داشته باشد و غلبه بر آن نیاز به توجه و پذیرش دارد.
ممکن است صحبت با متخصص درباره احساسات‌تان راحت‌تر از این باشد که بخواهید به‌تنهایی بر آن غلبه کنید. در ضمن اگر نگرانی‌های دیگری در خصوص سلامت روان دارید، متخصص سلامت روان می‌تواند به شما برای رفع آنها هم کمک کند.
به یاد داشته باشید شرم چیزی نیست که تعیین‌کننده نحوه نگاه شما به خودتان باشد. برای اینکه فردی ارزشمند باشید، نیازی به تغییر خودتان یا شخصیت‌تان ندارید. زمانی که خود را بپذیرید، کمتر احساس شرم خواهید کرد و می‌توانید به جلو حرکت کنید.
شما بگویید
بیشتر دچار کدام نوع شرم می‌شوید؟ آیا منبع و منشأ آن را پیدا کرده‌اید؟ هنگام احساس شرم، چه واکنشی نشان می‌دهید؟ لطفا تجربیات و نظرات ارزشمندتان در این زمینه را با ما و کاربران عزیزمان به اشتراک بگذارید.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.