قرارداد جعاله چیست و چه شرایطی دارد؟

قرارداد جعاله یا عقد جعاله، یکی از انواع قراردادهای مشخص در ماده 561 قانون مدنی است. در این نوع قرارداد، یک فرد تعهد می‌کند که به ازای انجام یک عمل خاص، مبلغی را پرداخت کند. این تعهد می‌تواند به صورت مستقیم برای یک شخص مشخص یا غیرمشخص باشد. به عبارت دیگر، فرد متعهد به پرداخت جریمه یا پاداشی برای انجام یک عمل خاص می‌شود.

برای مثال، فردی که انگشتر طلای خود را گم کرده باشد، می‌تواند با انعقاد قرارداد جعاله، مقرر کند که به هر کسی که این انگشتر را پیدا کند، یک مبلغ خاص را پرداخت کند، به عنوان جایزه یا جعاله.

ارکان قرارداد جعاله:

مطابق با ماده 562 قانون مدنی، ارکان عقد جعاله شامل موارد زیر می‌شود:

1. جاعل (ملتزم به پرداخت اجرت): شخصی که به موجب عقد، ملزم به پرداخت اجرت می‌شود.
2. عامل (دریافت کننده اجرت و انجام دهنده عمل): شخصی که در ازای دریافت اجرت، عمل مورد نظر جاعل را انجام می‌دهد.
3. جعاله (اجرتی که جاعل به عامل ملتزم به پرداخت آن است): اجرتی که جاعل متعهد به پرداخت آن به عامل می‌شود.

جعاله یک تعهد جایز است و تا زمان اتمام عمل مورد نظر جاعل، جاعل می‌تواند از جعاله صرف نظر کند. در ادامه، برخی از شرایط و مهمترین نکات قانونی برای تحقق قرارداد جعاله بررسی می‌شود.

شرایط عقد جعاله:

1. اجرت می‌تواند از تمام جهات معلوم نباشد. بنابراین، جاعل ممکن است متعهد شود که در صورت پیدا کردن مال، حصه‌ای از آن را به مالکیت عامل درآورد.
2. عامل می‌تواند معین یا نامعین باشد. عامل معین به معنای این است که جاعل عمل را به شخص خاصی می‌سپارد. همچنین، عامل نامعین زمانی است که جاعل شخص خاصی را برای انجام عمل نگمارد و به طور کلی اعلام کند هر کس که کار مورد نظر او را انجام دهد، مستحق دریافت جعاله است.
3. عمل مورد نظر نیز ممکن است مردد و نامعلوم باشد. بر اساس ماده 564 قانون مدنی، جعاله می‌تواند عمل مورد نظر را مردد و نامعلوم نیز در نظر بگیرد.
4. جعاله یک عمل حقوقی جایز است. ماده 570 قانون مدنی تعیین می‌کند که انعقاد قرارداد جعاله بر امر نامشروع یا غیر عقلایی باطل است.

انواع جعاله:

1. جعاله عام: در این جعاله، عامل فردی غیر معین است و جاعل شخص خاصی را برای انجام کار در نظر نمی‌گیرد. هدف اصلی جاعل رسیدن به نتیجه مورد نظرش است.
2. جعاله خاص: جاعل انجام عمل را برعهده فرد یا اشخاص معینی قرار می‌دهد. در این مورد نه تنها نتیجه برای جاعل مهم است، بلکه انجام دهنده کار (عامل) نیز برای وی اهمیت دارد.

جعاله در نظام بانکی ایران:

مطابق ماده ۱۶ قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانک‌ها مجاز به استفاده از جعاله در نظام بانکداری هستند. بانک‌ها می‌توانند جعاله را برای گسترش امور بازرگانی، تولیدی، سرمایه‌گذاری، صدور ضمانت‌نامه و غیره، انعقاد نمایند.

آثار جعاله:

1. اگر عقد جعاله فسخ گردد ولی عمل مورد نظر جاعل شروع به انجام داده باشد، عامل به همان مقدار عملی که انجام داده، مستحق اجرت المثل خواهد بود.
2. اگر انجام کار تجزیه‌ناپذیر باشد، یعنی عامل باید کل کار را انجام دهد تا مستحق اجرت باشد. در غیر این صورت، مستحق هیچ اجرتی نخواهد بود.
3. امکان رجوع هر یک از طرفین، مطابق ماده 565 قانون مدنی، جعاله عقدی جایز است و هر یک از عامل و جاعل می‌توانند در اثنای انجام عمل رجوع نمایند.
4. هنگامی که مال جاعل به دست عامل می‌رسد، طبق ماده 569 قانون مدنی، در دست او امانت است و عامل باید آن را به جاعل بازگرداند.
5. بر اساس ماده 570 قانون مدنی، انعقاد قرارداد جعاله بر امر نامشروع یا غیر عقلایی باطل است.

شرایط فسخ قرارداد جعاله:

قرارداد جعاله یک عقد جایز است، بنابراین هر یک از طرفین قرارداد می‌توانند هر زمان که بخواهند، عقد را به صورت یک‌طرفه فسخ نمایند. در صورتی که فسخ قبل از شروع به عمل جعاله صورت گیرد، عامل حقی بر جاعل پیدا نمی‌کند، ولی اگر پس از شروع به کار عامل قرارداد جعاله را فسخ نماید، باید اجرت المثل عمل عامل را تادیه نماید.

در صورتی که موضوع جعاله دارای اجزای متعدد باشد و پس از انجام یکی از این موارد قرارداد جعاله فسخ گردد، عامل مستحق اجرت المثل می‌باشد، زیرا عامل بخشی از کار را انجام داده است.

نکات حقوقی در خصوص انعقاد عقد جعاله:

در صورتی که عمل مورد نظر جاعل دارای اجزای متعدد باشد، به گونه ای که انجام دادن هر جزء آن مقصود بالاصاله جاعل باشد، مثل پیدا کردن چهار مروارید از دریای خزر در ازای پرداخت جعل به مبلغ 200 میلیون تومان، چنانچه در اثنای انجام عمل عقد توسط هر یک از طرفین فسخ شود، عامل به نسبت اقداماتی که تاکنون انجام داده است مستحق دریافت اجرت المسمی می باشد. ممکن است عمل مورد نظر جاعل توسط چند شخص انجام شود. در این صورت هر یک از شرکاء به نسبت عملی که انجام داده است مستحق سهمی از اجرت المسمی خواهد بود.

میان حقوقدانان در مورد عقد بودن یا ایقاع بودن جعاله اختلاف نظر وجود دارد. برخی به استناد این که در جعاله تنها ایجاد وجود دارد و قبول صورت نمی گیرد، جعاله را ایقاع می دانند که به معنای تعهد یکجانبه جاعل برای پرداخت جعل در ازای انجام دادن عمل مشخصی است.

در مقابل حقوقدانان دیگر به این موضوع استناد می کنند که قرارداد جعاله نیز مانند هر عقد جایز دیگری با اراده دو طرف و ایجاب و قبول آنان انجام می پذیرد. همچنین آنان به این موضوع استناد می کنند که قرارداد جعاله ممکن است میان جاعل و عامل مشخصی انعقاد یابد. در نتیجه برای انعقاد عقد و ایجاد تعهدات دو طرفه میان جاعل و عامل، جعاله همه شرایط حقوقی را دارا می باشد.

در لینک های زیر میتوانید برخی نمونه قرارداد های جعاله را ملاحظه کنید :

قرارداد جعاله خرید زمین

قرارداد جعاله فروش زمین